Năm 2014, viện nghiên cứu dữ liệu Datafolha từng tiến hành một cuộc thăm dò quy mô lớn để tìm ra danh tính vận động viên vĩ đại nhất lịch sử đất nước này.
Một việc làm thừa thãi. Hiển nhiên Neymar, Ronaldo de Lima hay Garrincha sẽ nhận được những phiếu bầu cho riêng mình nhưng rõ ràng, danh tính của người chiến thắng đã hoàn toàn có thể đoán trước. Ít nhất với người ngoài là như vậy.
Pele, với tư cách ba lần vô địch World Cup và được thừa nhận rộng rãi là cầu thủ vĩ đại nhất mọi thời, là tượng đài không thể xô đổ.
Nhưng bất ngờ thay, ông chỉ về thứ hai trong cuộc bầu chọn này, sau nhà vô địch đua xe F1 Ayrton Senna, người đã qua đời một cách bi thảm vào đầu năm 1994.
Mặt trái của Pele
Đó là sự căng thẳng kỳ lạ ở ngay trung tâm câu chuyện về cuộc đời Pele: Cớ vì sao mà giữa tình cảm ông tạo được ở khắp mọi nơi trên hành tinh, chính các đồng bào lại chưa bao giờ có thể đón nhận Pele một cách trọn vẹn?
Tuy vậy, ngay cả câu hỏi trên cũng cần được tinh chỉnh. Bởi xét cho cùng, Brazil cũng thực sự phải lòng Pele – siêu cầu thủ giúp đất nước của họ trở thành thế lực bóng đá ưu việt. Nhưng còn con người của ông, với tên thật là Edson Arantes do Nascimento thì sao? Chà, con người này khó được Brazil yêu như thế.
Bản thân ông cũng dường như không hay biết về danh tính bị chia rẽ của mình: Sau khi nghỉ thi đấu, ông thường nhắc đến “Pele” ở… ngôi thứ ba, và thường tự mình mô tả Pele là người có khả năng đạt được những kỳ tích về sức mạnh siêu nhiên.
Pele là biểu tượng bóng đá của Brazil nói riêng và thế giới nói chung.
“Các bậc cha mẹ sẽ thỉnh cầu Pele đến thăm con cái của họ trong bệnh viện, những đứa trẻ đang phải ngồi xe lăn. Tôi đến thăm và bọn trẻ sẽ… đi bộ trở lại” – ông từng nói. “Những đứa trẻ nằm lì trên giường bệnh, không chịu ăn, không chịu nói chuyện với bố nhưng khi nhìn thấy tôi, sẽ lập tức trở nên tích cực. Lại có những bậc cha mẹ khác gọi cho tôi và nói rằng con họ bị ung thư, chỉ còn lại một tháng để sống. Nhưng sau khi tôi đến thăm, chúng không mất đi sau tháng đó và thậm chí còn khỏi bệnh”.
“Đây là những điều đã xảy ra rất nhiều lần và chắc chắn đã chứng minh được mối liên hệ chặt chẽ giữa Pele và Chúa” – ông khẳng định.
Những phát ngôn ấy dĩ nhiên không hiệu quả như ông mong muốn. Ngược lại, người đàn ông tên Edson ấy còn xây cao thêm rào cản giữa ông và công chúng, bằng những sự vụ gây tranh cãi khác. Ví dụ việc một công ty thể thao do ông điều hành bị cáo buộc ăn chặn 450.000 bảng từ UNICEF.
Với những hành động sau khi rời xa sân cỏ, Edson Arantes do Nascimento dường như đã làm được điều mà ban đầu gần như không thể: Hủy hoại hình ảnh vàng son của chính mình trong mắt công chúng Brazil đến mức không thể vãn hồi.
Đỉnh điểm trong chuyển biến tiêu cực này là khi Edson từ chối thừa nhận Sandra Regina Arantes, “thành phẩm” không mong muốn từ một vụ ngoại tình. Chính cô con rơi này đã mất đến 5 năm đấu tranh tại tòa án để cuối cùng, qua các phương pháp xác nhận khoa học, đã giành được quyền sử dụng họ của ông vào năm 1996. Nhưng kể cả như thế, không có bất kỳ mối quan hệ nào giữa họ được xây đắp theo ý nguyện.
Đến khi Sandra qua đời vì bệnh ung thư vú ở tuổi 42 vào năm 2006, Edson thậm chí không đến dự tang lễ.
Thay vào đó, ông gửi một vòng hoa mà lập tức bị gia đình Sandra trả lại. Trong suốt phần đời còn lại của mình, Edson cũng từ chối bàn luận về cô con rơi trong các cuộc phỏng vấn.
Pele là vua, Edson là ‘kẻ phản diện’
“Điều quan trọng cần được nhấn mạnh: Pele là một chuyện còn Edson là một chuyện khác”, cựu đồng đội, nhà vô địch World Cup 1970 Roberto Rivellino thẳng thắn. “Anh ấy gặp một số vấn đề ngoài sân cỏ và không thể làm gương cho bất kỳ ai. Một số trường hợp, thái độ của anh ấy rõ ràng là sai, điển hình khi từ chối nhận con gái. Vẻ ngoài của họ giống nhau đến mức tôi thậm chí không nghĩ cần phải kiểm tra DNA. Hành động của Edson thật vô lý”.
Edson luôn từ chối bàn luận về Sandra, dù ông không bao giờ ngần ngại đưa ý kiến về hầu hết chủ đề khác (mà thường khiến ông phải trả giá). Khi một công nhân tử vong tại sân vận động Sao Paulo, nơi sẽ tổ chức trận khai mạc World Cup 2014, Edson lập luận: “Đó là chuyện bình thường và điều khiến tôi thực sự lo lắng là tình hình ở các sân bay”.
“Vua bóng đá” từng ghét cái tên Pele.
Và mới một năm trước thôi, khi người Brazil xuống đường biểu tình chống tham nhũng, Edson bảo họ nên “quên chuyện đó đi và tập trung vào bóng đá”.
Thực ra, phần lớn người dân Brazil cư xử với những phát biểu ngô nghê như thế này đúng theo quan điểm thông thường: Bằng nụ cười mỉm và những cái nhún vai. Nhưng khi nó được nói từ chính miệng Pele thì lại là chuyện khác. Lời châm biếm nổi tiếng sau đây của Romario xứng đáng đại diện cho quan điểm của họ: “Pele là một nhà thơ khi ông ấy… ngậm miệng lại”.
Một điều gây tổn hại lớn khác đến danh tiếng của Pele, đặc biệt là với tầng lớp lao động da đen mà ông ấy sinh ra và lớn lên, là việc ông không đối đầu với nạn phân biệt chủng tộc ở chính đất nước mình.
Năm 2020, Edson chọn Ngày Nhận thức về Người da đen để tặng cho vị Tổng thống cực hữu Jair Bolsonaro của Brazil một chiếc áo kèm chữ ký. Nhân vật quyền cao chức trọng này từng gây phẫn nộ với phát ngôn “những đứa con trai được giáo dục tốt” của ông sẽ “không bao giờ hẹn hò với phụ nữ da đen”.
Nhân vô thập toàn
“Là vận động viên hàng đầu của thế kỷ, một trong những nhân vật nổi tiếng nhất thế giới nhưng anh ấy không sử dụng bất kỳ điều gì trong số đó để chiến đấu vì những lý do chính đáng sau khi giải nghệ”, cựu đồng đội ở World Cup 1970 Paulo Cezar cho biết. “Anh ấy được kính trọng hơn bất kỳ nhà lãnh đạo chính trị hay tôn giáo nào, nhưng lại thích ẩn mình trước những cuộc tranh luận lớn như về chuyện phân biệt chủng tộc. Giọng nói của anh ấy biệt tăm biệt tích khi những chuyện đó được bàn thảo”.
Nhưng ở chiều ngược lại, việc vừa được kỳ vọng trở thành một chính khách hay một nhà hoạt động nhân quyền, lại vừa là cầu thủ vĩ đại nhất thế giới từng chứng kiến, đơn giản là gánh nặng quá lớn với bất kỳ con người nào.
Nhân vật vĩ đại nhất từng được so sánh với Pele, Diego Maradona cũng chắc chắn chưa bao giờ chạm đến tiêu chuẩn vẹn toàn như vậy. Ấy vậy mà “Thánh Diego” lại được yêu mến tuyệt đối ở quê nhà Maradona.
Phải chăng, người Brazil chưa bao giờ đủ rộng lượng trong cách đối xử với tất cả những điểm không hoàn hảo của Edson, hay Pele? Trong khi, họ vẫn luôn tận hưởng những điều hoàn hảo ông làm được trên sân cỏ.